Στη σημερινή 40ή Ομιλία μας θα ασχοληθούμε με την τελευταία ευχή που αναπέμπει ο Λειτουργός, την τελική ευλογία προς το εκκλησίασμα και την Απόλυση.
Μετά την Οπισθάμβωνον Ευχήν ο λαός ψάλλει δοξολογικά: "Εἴη τό ὄνομα Κυρίου εὐλογημένον ἀπό τοῦ νῦν καί ἕως τοῦ αἰῶνος". Η τελική αυτή δοξολογία του ονόματος του Θεού είναι παρμένη από τον Ψαλμό 112[113] ,2). Ο Ψαλμός αυτός είναι ο πρώτος μιας σειράς Ψαλμών (112-117) που έψαλλαν οι Εβραίοι την εσπέρα του Πάσχα. Έτσι, είναι σχεδόν σίγουρο ότι ο στίχος αυτός ψάλθηκε από τον Κύριο και τους Μαθητές Του στο τέλος του Μυστικού Δείπνου. Γράφει ο Ευαγγελιστής Ματθαίος "καί ὑμνήσαντες ἐξῆλθον εἰς τό ὄρος τῶν ἐλαιῶν" (26:30).
Οι πιστοί, οι σημερινοί μαθητές του Χριστού, πριν φύγουν από το Υπερώον, το ναό τους, δοξολογούν μαζί με το Χριστό το Πανάγιον Όνομα του ουράνιου Πατέρα τους, για όσα θαυμάσια εποίησε. Και είναι η καλύτερη ώρα, να πάρουμε στο στόμα μας το άγιον Όνομα του Θεού, τώρα, που τα στόματά μας αγιάσθηκαν με την κοινωνία του ενός και Μοναδικού Αγίου: του Χριστού.
Ο Λειτουργός μεταβαίνει στην Αγία Πρόθεση και προ των Αγίων Δώρων απευθύνει ευχή με κύριον αίτημα: "Χριστέ ὁ Θεός ἡμῶν... πλήρωσον χαρᾶς καί εὐφροσύνης τάς καρδίας ἡμῶν πάντοτε...". Είναι εντυπωσιακό το ότι η τελευταία ευχή της θείας Λειτουργίας, προ των Τιμίων Δώρων αναφέρεται στη χαρά και ευφροσύνη. Και δεν ζητούμε απλώς να έχουμε χαρά, αλλά να γεμίσει ο Χριστός τις καρδιές μας με χαρά και ευφροσύνη. Με χαρά, όχι σαν αυτή που επιδιώκει ο κόσμος, αλλά με τη δική Του αγνή, αληθινή και μόνιμη χαρά, για την οποία υποσχέθηκε στους Μαθητές Του: "τη χαρά σας κανείς δεν θα μπορέσει να σας την αφαιρέσει" (Ιωάν.16:22). Η φυσική κατάσταση του Χριστιανού είναι να είναι χαρούμενος. Ακόμη και όταν αντιμετωπίζει αντίξοες καταστάσεις. Ο απόστολος Παύλος μας λέει αυτόν το καταπληκτικό λόγο: "χαίρομαι τώρα που υποφέρω" (Κολ. 1,24). Έτσι οι πιστοί, με χαρούμενες και ειρηνικές καρδιές ετοιμάζονται να αναχωρήσουυν από τον ναό.
Ο Λειτουργός τους μεταδίδει την τελευταία ευλογία του Κυρίου: "Εὐλογία Κυρίου καί ἔλεος ἔλθοι ἐφ' ὑμᾶς τῇ Αὐτοῦ χάριτι καί φιλανθρωπία..." . Δηλαδή εύχεται, ο Θεός να μας ελεήσει και να σωθούμε, γιατί τίποτε δικό μας δεν έχουμε να παρουσιάσουμε άξιο σωτηρίας, αλλά αποβλέπουμε μόνον στη φιλανθρωπία του Κυρίου, που είναι ο μοναδικός Σωτήρας μας. Γι' αυτό κι εδώ ο Λειτουργός κατά την Απόλυση που ακολουθεί: "Χριστός ὁ ἀληθινός Θεός ἡμῶν, ταῖς πρεσβεῖαις..." επικαλείται πολλούς Αγίους ως πρέσβεις, που θα μας βοηθήσουν σ' αυτό, και προ πάντων την Παναγία Μητέρα του Θεού, διά μέσου της Οποίας εξ αρχής ήρθε το έλεος σε μας.
Μετά την Απόλυση ο Λειτουργός μοιράζει το αντίδωρο. Όπως λέει η ίδια η λέξη το Αντίδωρο προσφέρεται αντί του μοναδικού Δώρου, σε όσους δεν κοινώνησαν το ύψιστον Δώρον, το Άγιο Σώμα και Αίμα του Κυρίου. Ο άρτος που διανέμεται ως Αντίδωρον προέρχεται από τα πρόσφορα που έχουν προσφερθεί στο Θεό, και από τα οποία βγάλαμε τον Αμνόν και τις μερίδες των Αγίων. Το Αντίδωρο έχει αγιασθεί επειδή προσφέρθηκε στον Θεό. Γι' αυτό οι πιστοί δέχονται το Αντίδωρο από το χέρι του Λειτουργού (που μόλις πριν ακούμπησε το πανάγιο Σώμα του Σωτήρος Χριστού), το ασπάζονται με ευλάβεια, και φροντίζουν από το Αντίδωρο να μη πέσει κάτω το παραμικρό ψίχουλο.
Σε πολλούς ναούς, μετά την Απόλυση, ο Αναγνώστης διαβάζει τις ευχαριστήριες ευχές, από την Ακολουθία της θ. Μεταλήψεως. Αυτό είναι ωφέλιμο για όσους μάλιστα δεν έχουν πρόσβαση στο κείμενο αυτό, για να διαβάσουν τις ευχές στην ησυχία του σπιτιού τους. Αλλά πρέπει να επικρατεί ησυχία στο ναό. Όμως, ενίοτε συμβαίνει, η ιερά ατμόσφαιρα που επικρατούσε μέχρι εκείνη τη στιγμή ξαφνικά να αλλάζει. Οι πιστοί, που ξαναβλέπουν αγαπημένα τους πρόσωπα πιάνουν συζήτηση μεταξύ τους και ακούγεται μια οχλοβοή, που αλλοιώνει την ιερή κατανυκτική ατμόσφαιρα του ναού. Βεβαίως όταν βγούμε έξω από το ναό είναι φυσικό να επιδιώξουμε να επικοινωνήσουμε με τους αδελφούς μας.
Θα πρέπει όλοι μας να συνειδητοποιήσουμε ότι όση ώρα βρισκόμαστε μέσα στο ναό, είμαστε στον Οίκον Κυρίου, κατενώπιον Θεού. "Ὡς φοβερός ὁ τόπος οὗτος· οὐκ ἔστι τοῦτο ἀλλ' ἤ οἶκος Θεοῦ" είχε πει ο Ιακώβ για τον τόπο συναντήσεώς του με τον Θεό (Γεν. 28:17). Ακόμη περισσότερη ευλάβεια και σεβασμό πρέπει να δείχνουμε εμείς στον χριστιανικό ναό.
Αγαπητοί μου αδελφοί και αδελφές, τελειώνοντας σήμερα τη σειρά των 40 αυτών Ομιλιών, με τις οποίες προσπαθήσαμε να κατανοήσουμε βαθύτερα τη θεία Λειτουργία, με οδηγό τους Πατέρες της Εκκλησίας και βαθυστόχαστους μελετητές, που ασχολήθηκαν με την ερμηνεία της θείας Λειτουργίας, μου μένει μία ανησυχία: Άραγε, να κατανοήθησαν από τους ακροατές μας σωστά, οι έννοιες που επιλέξαμε από ερμηνευτικά σχόλια των Πατέρων μας, ή τα θεώρησαν υπερβολές και τα απέρριψαν χωρίς κάν να τα ξανασκεφθούν, και απλώς τα άκουσαν; Διότι ο σκοπός των ομιλιών μας είναι, αυτά τα ερμηνευτικά σχόλια, να επανέρχοναι στη σκέψη μας και στην καρδιά μας κάθε φορά που συμμετέχουμε στη θεία Λειτουργία, για να κατανοούμε όλο και βαθύτερα τα τελούμενα κατά τη θεία Λειτουργία, ώστε η λατρεία μας να γίνεται όχι τυπικά, αλλά "ἐν πνεύματι καί ἀληθείᾳ".
Το ότι ωρισμένες πνευματικές αλήθειες δεν μπορούν όλοι εξ ίσου να κατανοήσουν, είναι φυσικό. Εξαρτάται από τη δύναμη της πίστης, την καθαρότητα της καρδιάς και τη χάρη του Θεού, που ανοίγει τα πνευματικά μάτια, για να βλέπουν και πνευματικές καταστάσεις, που άλλοι δεν υποψιάζονται κάν. Ας αποδεχόμαστε λοιπόν, με εμπιστοσύνη τη διδασκαλία των θεοφώτιστων Πατέρων μας, και στα θέματα της θείας Λειτουργίας, και ας προσπαθούμε όλο και περισσότερο να κατανοούμε την πνευματική τους εμπειρία. Αμήν.